Forum Eerste Wereldoorlog

[Walter]

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd voor gesneuvelde soldaten soms op hun graf een Heldenhuldekruis geplaatst. Een dergelijk grafkruis, veelal ook Heldenhuldezerk genoemd, draagt bovenaan de leuze AVV-VVK, d.w.z. Alles voor Vlaanderen. Vlaanderen voor Kristus. Dat was in die tijd de wekroep van de katholieke, Vlaamsgezinde studentenbeweging. Onder die leuze staat dan in reliëf de afbeelding van een vogel die een Blauwvoet voorstelt. Het ontwerp van dit Heldenhuldekruis kwam van de kunstenaar en frontsoldaat Joe English (1882-1918).

Nu was in de geschiedenis van de Vlaamse Beweging de Blauwvoet al langer bekend. In Roeselare staat het in 1909 ingewijd standbeeld van Albrecht Rodenbach (1856-1880) die in de opgestoken hand een Blauwvoet vasthoudt. En na de dood van Rodenbach werden Vlaamsgezinde jongeren soms beschouwd als aanhangers van de Blauwvoeterij. Ook in hun tijdschriften werd een vogel afgebeeld die de Blauwvoet moet voorstellen. We mogen gerust zeggen dat de Blauwvoet tot ons Vlaams erfgoed behoort.

Maar welke vogelsoort is die Blauwvoet eigenlijk? Want vogelkenners gebruiken de naam Blauwvoet niet en ook in moderne vogelgidsen zal men de naam Blauwvoet voor een bepaalde vogelsoort niet aantreffen.

Rodenbach schreef in 1875 de bekende tekst van het zogenaamde Blauwvoetlied, ook genoemd “Het Lied der Vlaamsche Zonen”. Dat lied bevat de bekende uitroep “Vliegt de Blauwvoet! Storm op zee!”. Rodenbach had die uitroep ontleend aan het boek “De Kerels van Vlaanderen” van Hendrik Conscience (1812-1883) en die had de naam Blauwvoet verbonden met de vogel die we thans de Visarend, met de wetenschappelijke naam Pandion haliaetus, noemen. Dat is inderdaad een roofvogel die blauwe poten en voeten heeft en die leeft van vissen die hij met zijn klauwen uit het water van meren en rivieren vastgrijpt. In ons land is de Visarend een doortrekker en een zeldzame wintergast. Uitsluitend op grond van literair-historische gronden is de Blauwvoet dus een Visarend.

Als we echter oudere en meer recente woordenboeken en andere bronnen onderzoeken, constateren we dat de naam Blauwvoet voor niet minder dan nog twaalf andere vogelsoorten gebruikt werd of wordt: Sperwersoort, Arendsoort, Kiekendiefsoort, Steen- of Kwartelvalk, Blauwvoetvalk, soort gans, Noordse stormvogel, Stormmeeuw, Zilvermeeuw, Slechtvalk, Lannervalk, Jan-van-gent.

Uiteindelijk verwijst de vogel in het standbeeld van Rodenbach en de vogel die in reliëf op een Heldenhuldekruis staat of die afgebeeld wordt in tijdschriften niet naar een gedetailleerd weergegeven bepaalde soort vogel. Men wil alleen een gestileerde vogel uitbeelden die in grote trekken het uitzicht heeft van een Visarend, een Stormmeeuw, een Noordse stormvogel of een Jan-van-gent, zonder dat daarbij gelet wordt op de precieze structuur van de kop, het lichaam of de vleugels van de vogel. Soms wordt een Blauwvoet alleen maar met enkele trekken als een silhouet van een vliegende vogel weergegeven.

Zo is de Blauwvoet sinds het eind van de negentiende eeuw het symbool geworden van de Vlaamsgezinde studenten- en jeugdbeweging, zonder dat heel uitdrukkelijk een welbepaalde soort vogel bedoeld wordt.